Er deed in De Bilt een verhaal de ronde dat de naam ‘De Bilt’ zou zijn afgeleid van ‘Het beeld’. Het zou gaan om een beeld van Sint Laurens dat in de abdij van Oostbroek zou hebben gestaan. Foto: Een beeld van de heilige Laurentius in de kerk van Vierlingsbeek. (Wikipedia) Sint Laurens wordt gewoonlijk afgebeeld met een rooster, waarop hij gemarteld zou zijn.
In het Utrechtsch Sagenboek van J.R.W. Sinninghe (1938) staat in het hoofdstuk ‘ Naamsverklarende sagen’ de volgende uitleg van de naam van De Bilt:
‘Aan den heuvelachtigen grond met zijn vele belten en hoogten ontleent het dorp zijn naam. Anderen gelooven dat er eertijds in de kerk van het klooster Oostbroek een groot houten beeld van den op het rooster gelegden St. Laurentius heeft gestaan. Zoovelen gingen ter bedevaart naar dit wonderbeeld, dat er een dorpje ontstond, dat vanzelfsprekend naar het beeld werd genoemd. Nergens wordt echter melding gemaakt van bedevaarten naar de Bilt.’
Sinninghe geeft als bron het Aardrijkskundig Woordenboek van der AA, dat inderdaad zegt: ‘Sommigen willen dat het zijnen naam verkregen heeft, naar den onregelmatigen en bultigen grond met belten (heuvels); anderen beweren dat het dien ontleent van een groot beeld (bild) dat in de kerk te Oostbroek gevonden werd.’
De abdij van Oostbroek was een benedictijner klooster uit 1122 dat gewijd was aan Sint Laurens. Bezwaren tegen deze verklaring van de naam zijn ten eerste dat het beeld in de bronnen niet terug te vinden is en ten tweede dat het klooster Oostbroek geen bedevaartsoord was.
We hebben hier te maken met volksetymologie, dat wil zeggen dat een woord door het volk wordt geïnterpreteerd en verklaard, meestal op grond van de klank. Op een gelijksoortige manier wordt bijvoorbeeld de oorsprong van de naam ‘Antwerpen’ uitgelegd als ‘hand-werpen’. Om dat weer te verklaren, bedacht men het verhaal van de Romeinse soldaat Silvius Brabo , die een reus doodde, daarna zijn hand afhakte en die hand in de Schelde wierp.
DAB
Literatuur:
Aa, A.J. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden dl. 2, Gorinchem 1840.
Sinninghe, J.R.W., Utrechtsch Sagenboek, Zutphen 1938.
Zie ook: https://www.onlinemuseumdebilt.nl/de-bilt-waar-komt-de-naam-vandaan/