Het Rampjaar in 1672-1673 staat bekend als een periode waarin “de regering radeloos, het volk redeloos en het land reddeloos” waren. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd van meerdere kanten aangevallen. Voor de forten in De Bilt is vooral de Franse aanval van belang. De verdedigingslinie die nu de Oude Hollandse Waterlinie genoemd wordt, werd in deze tijd aangelegd en in gebruik genomen. Het grondgebied van de huidige gemeente De Bilt werd daar echter niet door geholpen. Het land werd gered, maar het boerenland kreeg zware klappen te verduren.

Rampspoed

Voor het Rampjaar beleefden de Nederlanden een “gouden eeuw”. De Nederlandse internationale handel was ruim vier keer zo groot als die van Engeland. Dit leidde tot jaloezie van Engeland en andere buurstaten. De Franse koning Lodewijk XIV was speciaal woedend op de Republiek. Dat kwam mede door de botsende belangen van de Nederlanden en Frankrijk in de Spaanse Nederlanden (ongeveer het gebied wat nu België is): terwijl Frankrijk dit gebied wilde innemen, zagen de Nederlanden het als een prettige buffer tussen hun eigen land en de machtige Franse koning.

De Republiek werkte de Franse koning tegen in zijn pogingen om de Spaanse Nederlanden te bemachtigen, maar Lodewijk XIV vond een manier om de Republiek diplomatiek te isoleren. Vervolgens verklaarden Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen in 1672 de oorlog aan de Republiek. Het Staatse leger van de Nederlanden was hier slecht op voorbereid door bezuinigingen en het opheffen van de gewestelijke solidariteit. Hierdoor beschikte elke provincie alleen over het deel van het leger waar ze zelf voor betaald hadden, in plaats van dat er één gezamenlijk leger was.

De Fransen kregen weinig tegenstand in het zuidelijke deel van de Republiek. Ze trokken plunderend en moordend door het land. Het gewest Utrecht had het zwaar te verduren. Buiten de stad waren al veel kastelen en buitenplaatsen verwoest, onder andere Kasteel Amerongen. De stad Utrecht gaf zich direct over toen de Fransen daar aanklopten. Ten westen van Utrecht zorgde de waterlinie wel voor een effectieve verdediging.

De Oude Hollandse Waterlinie

Het idee van de waterlinie was dat gebieden tot ongeveer kniehoogte onder water werden gezet, zodat soldaten er niet doorheen konden lopen en zwaarbeladen schepen er niet overheen konden varen. Daarmee kon de vijand tegengehouden worden. Het idee was niet helemaal nieuw. Eerder in de zeventiende eeuw waren er al plannen geweest voor een verdedigingslinie met inundaties, maar na de vrede met Spanje in 1648 was daar niets meer mee gedaan.

Het gebruik van de waterlinie in het Rampjaar was succesvol. Het grote Franse leger kon niet door het land lopen zonder zomaar in een sloot te vallen. Langs de kades en dijken bouwden de Nederlanders ter verdediging forten. Op de smalle wegen, konden de Fransen niet met een groot leger tegelijk aanvallen. Bovendien voeren er schepen op de grote rivieren en op de waterlinie met Nederlandse mariniers.

Met hulp van de linie en de marine keerde het tij in september 1673. Na vele successen van de Fransen heroverde prins Willem van Oranje toen de stad Naarden. Dit was het begin van een goede afloop voor het voortbestaan van de Republiek. Uiteindelijk werd in 1678 de Vrede van Nijmegen gesloten met de Fransen.

De nadelen van de waterlinie

Het in werking stellen van de waterlinie had nog wel een paar haken en ogen. Voor boeren en grondbezitters betekende het namelijk verlies van inkomsten. Terwijl hun land onder water stond en soms nog lang daarna konden ze het niet gebruiken. Soms probeerden zij daarom het gebruik van de linie te saboteren of te voorkomen dat er dijken doorgestoken werden.

Ook voor onze regio was de Hollandse Waterlinie niet per se goed nieuws. De gefrustreerde Fransen die werden gestopt bij de linie namen wraak door te roven en plunderen in de Vechtstreek. Zoals in het vervolg van deze rondleiding te lezen is, was ook Westbroek slachtoffer hiervan.

MB

U bevindt u op de Rondleiding over de Hollandse Waterlinie. Voor het vervolg klik HIER.

 

Literatuur

Luc Panhuysen – Rampjaar 1672, Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte.

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-archeologie/a45648989/rampjaar-1672

https://www.canonvannederland.nl/nl/utrecht/onderwijscanon/rampjaar

https://oudehollandsewaterlinie.nl/historie/