Als je een paar eeuwen geleden in De Bilt kwam kijken, zag je daar maar heel weinig huizen. Een belangrijke bron voor onze kennis is de lijst van alle inwoners van het gerecht Oostbroek en De Bilt c.s., die het provinciaal bestuur van de nieuwe Bataafse Republiek in 1795 door het lokale bestuur had laten maken. Mr. P.H. Damsté die in het midden van de twintigste eeuw gemeentesecretaris van De Bilt was, heeft de gegevens vergeleken met de schetskaart van de gemeente, die J. Vesters in 1824 heeft gemaakt. Afbeelding: Gezicht vanaf de Hillebrandsteeg (Bunnikseweg) op het dorp De Bilt, uit het zuiden, met op de voorgrond een brug over de Biltsche Grift 27 aug 1761 D van der Burg (Koninklijk Huisarchief).

 

Meer informatie

Alleen in de Dorpsstraat stond een aaneengesloten rij woonhuizen en winkelpanden. De Burgemeester De Withstraat, die toen Veenweg heette, was een landweg meteen paar woningen en twee boerderijen. Aan de Waterweg stonden drie arbeiderswoningen en een boerderij. Langs de Looydijk kon je ook arbeiderswoningen zien en een boerderij. Noordelijker lag de buitenplaats Meijenhagen. Aan de Brandenburgerweg stonden acht arbeiderswoningen. Ok aan de Bunnikseweg stonden een paar losse woonhuizen.

Belangrijk waren de landhuizen, waar gewoonlijk één of meerdere boerderijen bij hoorden. Dat was in het zuiden het geval met de landhuizen Oostbroek, Vollenhoven, Het Klooster (Koelenberg) en Tameroord en de buitenplaats Sluishoef (toen bekend als De Vingerhoedsmolen).

Ten noorden van de straatweg gold dat ook voor Vrijheidslust en Arenberg. Meer naar het oosten lagen Beerschoten en Houdringe met hun boerderijen.

Overigens was de gemeente in die tijd groter dan nu. Langs de Straatweg en in de huidige stad Utrecht ging het om een gebied dat liep tot een met de Schildersbuurt. Daar stonden twee boerderijen. Een gedeelte in het zuiden is later ook door Utrecht geannexeerd. Daar is nu onder meer het universiteitsterrein De Uithof; toen waren er vijf boerderijen.

De Bilt zou op de hedendaagse bezoeker een lege indruk maken. Door de toename van het verkeer en de industriële revolutie zou het dorp in de negentiende eeuw veel dichter bewoond worden.

DAB

 

Literatuur:

Damsté, P.H., Bevolking en bebouwing van De Bilt en Bilthoven in 1795, De Bilt 1971 2^e druk.

Schetskaart van de gemeente De Bilt, met weergave van wegen en enkele boerderijen, Anoniem naar J. Vesters, Het Utrechts Archief cat. nr. 155-5.