De ontwikkeling en productie van vaccins staat vandaag meer dan ooit in de belangstelling. Decennialang is dit al een taak van het in Bilthoven gevestigde RIV en later RIVM geweest. Verschillende vaccins hebben hun oorsprong in Bilthoven. In 2012 werd de vaccinproductie geprivatiseerd en verkocht aan de Indiase onderneming Poonawalla Group. Vanaf dat moment was het een bedrijf onder de naam Bilthoven Biologicals op het terrein van het RIVM in Bilthoven. Afbeelding: het bedrijf (Foto: Jacques Reijniers)
Thorbecke stelde in zijn Gezondheidswetten van 1865 dat het toezicht op de gezondheidstoestand van de bevolking een taak van de overheid was. Hiervoor was ook een laboratorium nodig. In 1909 werd bij Koninklijk Besluit een Centraal Laboratorium ten behoeve van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid opgericht. Het laboratorium werd gebouwd in het complex Sterrenbos aan de Catharijnesingel in Utrecht.
Het in 1894 opgerichte Bacterio-Therapeutisch Instituut (BTI), dat vooral was gericht op het bestrijden van difterie en tuberculose, werd in 1919 uitgebreid en omgevormd tot het Rijks Serologisch Instituut (RSI). Vanwege bezuinigingen binnen de overheid werden in 1934 het Centraal Laboratorium en het Rijks-Serologisch Instituut samengevoegd tot het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid (RIV). Binnen het RIV en haar voorgangers werd al veel onderzoek gedaan naar onder andere cholera, difterie en tuberculose. Het produceren van de vaccins vond binnen de laboratoria plaats.
Voor de productie van het antidifterieserum was veel paardenbloed nodig. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog waren de paarden verspreid over de hele Utrechtse binnenstad (en zelfs in Rotterdam) omdat aan de Catharijnesingel geen plaats was. Een oplossing werd gevonden door een nieuw laboratorium te bouwen in Bilthoven, waar wel voldoende plaats was. Dit werd mogelijk gemaakt door gelden uit de Marshallhulp. Zo verhuisde het RIV in 1953 naar Bilthoven. Hier werd ook de productie van vaccins verder ontwikkeld. Voorbeelden zijn DKT- en poliovaccins (DKTP). De eigen productie werd ook gestimuleerd om onafhankelijk te worden van de import van vaccins. Het was de Bilthovenaar dr. Hans Cohen (vanaf 1953 bij het RIV en vanaf 1980 directeur-generaal van het RIVM) die de professionalisering van de productie van vaccins (zoals polio) binnen het RIV zeer sterk heeft doorgevoerd. Over de hele wereld staan op basis van zijn werk ‘Bilthoven-units’ voor vaccinproductie.
In 1969 werd het RIV aangewezen als ‘International reference institute for smallpox vaccine control’ voor de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) met een productie van miljoenen doses pokkenvaccin. In verband met overheidsbezuinigingen werd de productie ondergebracht in een separate Stichting ter bevordering van de Volksgezondheid en Milieuhygiëne (SVM). De ontwikkeling en productie van vaccins werd in 2003 van hieruit verzelfstandigd in het Nederlands Vaccin Instituut (NVI), dat toen de status van een Agentschap kreeg.
In 2012 werd besloten de verantwoordelijkheid voor het onderzoek naar de ontwikkeling van vaccins en de kennis die nodig was voor de ondersteuning van het Rijksvaccinatieprogramma terug te plaatsen binnen het RIVM (het voormalige RIV met uitbreiding van Milieu). De publieke functies kwamen dus geheel terug bij het RIVM: inkoop, opslag en distributie van vaccins ten behoeve van het Rijksvaccinatieprogramma.
De productie van vaccins was echter verlieslijdend en de overheid besloot daarom het onderdeel productie te verkopen aan de private sector. Zodoende werd dit onderdeel in 2012 verkocht aan het Serum Institute of India van de Poonawalla Group, ’s werelds grootste vaccinproducent. De productie van vaccins bleef gevestigd op het terrein van het RIVM onder de naam Bilthoven Biologicals.
Bij Bilthoven Biologicals werken op dit moment ruim 500 mensen en men produceert er onder andere het polio-, DTP- en BCG-vaccin. De poliovaccins worden ook geleverd aan de WHO.
Vaccinontwikkeling en lang ook eigen productie is altijd als een essentiële taak van de overheid gezien, maar dit is niet consequent doorgevoerd. Nu er onderdelen zijn verkocht aan de private sector, komt volgens critici in De Groene Amsterdammer de slagvaardige productie van nieuwe vaccins tegen virussen in gevaar. Het RIVM zal verhuizen naar Utrecht, maar Bilthoven Biologicals blijft volgens de planning in Bilthoven.
JJR
U bevindt u op de Rondleiding Industrieel Erfgoed. Voor het vervolg klik HIER.
Literatuur:
Zon, H. van, Tachtig jaar RIVM, RIVM, 1980.
Websites www.rivm.nl, www.bilthovenbiologicals.nl
Telefonisch interview met prof. dr. Bart Sangster, voormalig DG Volksgezondheid door Jacques Reijniers.
Telefonisch interview met dr. Hans Rümke (kinderarts n.p. en medisch vaccinoloog) door Jacques Reijniers.
Belia Heilbron en Karlijn Kuijpers, ‘Onderzoek: Hoe Nederland zijn vaccinkennis grotendeels ontmantelde. Je gaat toch ook de brandweer niet verkopen?’, in: De Groene Amsterdammer, 1 april 2020.
Ruitenberg, Joost en Hans Rümke, ‘Hans Cohen’, In memoriam in Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 19 juni 2020, www.ntvg.nl
