Het is bekend dat de Bilthovense pedagoog Kees Boeke en zijn medewerkers en vrienden door inlichtingendiensten in de gaten werden gehouden vanwege hun afwijkende of ‘extremistische’ opvattingen. In 1924 leidde dat spioneren tot een rechtszaak. Foto: Kees Boeke in 1939. (Foto Wikimedia)
De secretaris van de Centrale Groep, de kring rondom Kees Boeke, was Henk Elshout. Hij was een jongeman van 27 jaar met een verzorgd en intelligent uiterlijk. In februari 1924 stond hij op tijdens een vergadering van de groep en vertelde hij dat hij al een jaar inlichtingen had verzameld op verzoek van de Utrechtse politie. Hij kreeg per week zes euro voor zijn diensten en later tien euro.
De Utrechtse hoofdcommissaris Schuitemaker gaf toe dat Elshout voor hem spioneerde. “Maar wij hebben er meer,” zei hij.
Volgens enkele leden van de groep Boeke zou de politie in het afgelopen jaar verschillende keren hardhandig hebben ingegrepen op grond van verraad vanuit de groep. Was dat door informatie van Elshout gebeurd? Boeke zelf stelde zich op vol begrip voor de voormalige spion.
Een maand later kwam Elshout met nieuwe informatie: de politie had hem bij monde van brigadier Noppen opgedragen om opzettelijk slordig met de gelden van het Japan Komitee om te springen, zodat er later een schandaaltje zou ontstaan dart nadelig was voor de groep rond Boeke. Hij had geld voor twaalf Japan-speldjes verzameld en dat met informatie over de leden aan de brigadier overhandigd. Deze had besloten om dat geld niet terug te geven. Hij suggereerde dat Elshout dan maar een gefingeerde inbraak in elkaar moest zetten om het verdwijnen van het geld te verklaren. Dat had de jongeman echter niet gedaan.
De hoofdcommissaris ontkende dat iemand geld in ontvangst had genomen. Hij vond het heel verdacht dat de spion tot inkeer was gekomen net op het moment dat de kas gecontroleerd moest worden. De Centrale Groep stelde een onderzoek in, maar Elshout wilde niet verschijnen. Het Tweede-kamerlid Kleerekoper stelde vragen aan de minister van Binnenlandse Zaken.
In tweede instantie durfde Elshout zijn beschuldigingen niet te herhalen. Hij wist niet helemaal zeker wat er in de enveloppen gezeten had. Na een tijd dook hij onder.
Op 25 april 1924 sloeg de Utrechtse politie terug. In Bilthoven werd Elshout gearresteerd op beschuldiging van verduistering. Justitie nam ook de hele administratie van de Centrale Groep in beslag.
Op 24 juli diende het proces voor de arrondissementsrechtbank in Utrecht. Kees Boeke en zijn echtgenote zaten op de tribune. Er waren getuigenverklaringen van brigadier Noppen en de Biltse inspecteur Van Dulst. Iemand vertelde over de kwistige uitgaven van de verdachte. Beklaagde herhaalde zijn beschuldigingen nie,t behalve dat brigadier Noppen hem had gevraagd om in te breken. Hij wist zelf ook niet waar het geld gebleven was. Het Openbaar Ministerie eiste acht maanden met aftrek van voorarrest voor verduistering van een bedrag van f. 154. Het vonnis werd niet in de kranten gepubliceerd.
DAB
Literatuur:
Onder meer Het Volk, Dagblad voor de Arbeiderspartij 14 02 1924; 18 03 1924; 09 m04 1924; Het vaderland 11 04 1924; De Haagsche Courant 19 04 1924; De Courant-het Nieuws van den Dag 25 07 1924; De Maasbode 25 07 1924.
Zie over de inlichtingendiensten ook: