In Bilthoven was kort na de Tweede Wereldoorlog de Hulpvereniging van Letten in Nederland gevestigd. De BVD en zijn voorganger, de Centrale Veiligheidsdienst, verzamelden informatie over de leden omdat de dienst tijdens de Koude Oorlog zeer bezorgd was voor communistische invloeden. Hierboven: een weekblad van Letse ballingen dat door een van de geobserveerde Letten werd gelezen.

 

Meer informatie

Op 11 mei 1946 werd in Bilthoven de Hollandes Latviesu Palidzibaz Biedriba opgericht, de Hulpvereniging van Letten in Nederland. De voorzitter, Ir. R. Reters, woonde aan de Parklaan 88 in Bilthoven. Het was hetzelfde huis waar eerder de bekende hoogleraar Marcel Minnaert woonde. Robert Reters werd 1882 in Koerland geboren, was werktuigkundig ingenieur en kandidaat voor de gemeenteraad van Libau in 1931. Hij trouwde met Johanna Anna Erglis, die tot haar dood in 1981 in Bilthoven woonde, en kreeg een dochter Milda. Zij was ook actief in de Letse beweging, maar na de dood van haar vader in 1951 brak zij met de Letse vereniging.

Andere bestuursleden  woonden in Arnhem en Haarlem. Er waren 50 tot 100 leden. De vereniging kreeg volgens de BVD-dossiers onder meer financiële steun van een zekere ‘Munningshof’, die twintig jaar in Letland had gewoond. Dat moet de industrieel Joan Munninghof zijn geweest, de grootvader van de journalist Alexander Munninghof, die recent grote bekendheid kreeg vanwege zijn boek ‘de stamhouder’. Joan en zijn broer Wim Munninghof leverden ook valse paspoorten aan Letten die naar Zuid-Amerikaanse landen wilden emigreren.

Stromingen

Letland werd in 1940 door het Rode Leger bezet. In datzelfde jaar annexeerde de Sovjet-Unie het land als Sovjetrepubliek. De Hulpvereniging van Letten wilde in principe alleen maar steun geven en had geen politiek doel. Omdat echter veel Letten gevlucht waren vanwege de annexatie, was een groot deel van de leden wel anticommunistisch.

Er waren ook ‘vooruitstrevende’ Letten, die aansluiting zochten bij Rusland. Zij wilden dat er ook communisten in het bestuur werden opgenomen en richtten een eigen comité op binnen de vereniging.

BVD

Dat was voor de Nederlandse inlichtingendienst een reden om de vereniging scherp in de gaten te houden en informatie te verzamelen over de leden. Toen kort na de Tweede Wereldoorlog de Koude Oorlog uitbrak, was de bezorgdheid voor de Russische invloed groot. De BVD registreerde wie van communisme werd verdacht en wie geld zou ontvangen van de Russische ambassade. Welke krant lazen de Letten? Een zekere Turks zou een kaartenbak van alle Letten in Nederland hebben aangelegd met duistere bedoelingen. Zelfs de scheiding van een Letse inwoonster van Bilthoven werd in de dossiers vastgelegd.

De vereniging vierde ieder jaar in november in de Utrechtse feestzaal Trianon het uitroepen van de Letse onafhankelijkheid in 1918. Ook  daar waren agenten van de BVD aanwezig. Er spraken enkele Letse dominees en een paar felle anticommunistische Nederlanders.

Koppert

Opvallend is de inmenging van overste Koppert uit Bilthoven. In november 1947 sprak ook hij de vereniging toe. Koppert had de zogenaamde ‘Baltische Vereniging ‘ opgericht, die echter geen leden had. Hij was zelf de voorzitter. Hij probeerde zonder succes om de Hulpvereniging van Letten te laten toetreden tot zijn overkoepelende Baltische Vereniging. Koppert had al een stempel laten maken met de wapens van Estland, Letland en Litouwen en een mooi opschrift.

De BVD noteerde dat hij de Wit-Rus André Naomofe verzocht om zijn belevenissen onder het communistische regime op te schrijven. Een Letlander uit Utrecht zou een brief van communisten uit Riga hebben ontvangen nadat hij met Koppert in contact was geweest. Mevrouw Peters, de dochter van de voorzitter van de hulpvereniging, werd wantrouwig en vroeg Koppert om het verhaal terug te geven, maar Koppert beweerde dat hij het papier al teruggegeven had. Hij had ook een Tsjech uitgehoord over zijn leven onder het communisme. Daarom verdacht men hem in Letse kringen ervan dat hij een agent van de Sovjet-Unie zou zijn.

Dat is echter heel onwaarschijnlijk. Koppert had eerder  met zijn organisatie van Landsknechten een plan ontwikkeld om door middel van een staatsgreep de Nederlandse regering af te zetten en te vervangen door een bestuur onder prins Bernhard. Dat gebeurde juist uit grote bezorgdheid voor linkse invloeden in het vaderland. De levensbeschrijvingen waren vermoedelijk alleen bedoeld om propaganda tegen het communisme te maken.

DAB

 

Literatuur:

BVD, dossier OD. nr. 1954 Letten in Nederland.

Munninghof, A., De stamhouder, Amsterdam 2022.