Begin twintigste eeuw werd het gas in De Bilt geleverd vanuit de gasfabriek in Zeist, Steynlaan 4, waar het gas uit kolen werd gewonnen. De gasfabriek leverde het gas naar een gashouder in De Bilt om het van daaruit naar de gebruikers te distribueren. (Foto: Beeldbank Historische Kring d’Oude School, 1966) Door de vondst van het aardgas in jaren vijftig werd het zelf produceren van gas in Zeist overbodig. In 1966 werden de twee gashouders aan de Nieuwstraat gesloopt en in 2006 werden er op het terrein woningen gebouwd.
De eerste gasfabriek van Zeist stond sinds 1887 in de kom van het dorp. Door de groei van de bevolking werd deze verplaatst naar de Steynlaan. De gemeente Zeist, de eigenaar van de gasfabriek, plaatste in 1915 in De Bilt aan de Nieuwstraat 110 tot 112 twee gashouders en een kantoor met een meterkamer. In de meterkamer waren afsluiters aanwezig om de toevoer van het gas vanuit de gashouder naar het gasnet te regelen. Op het kantoor stond een hardstenen opzetstuk met decoratie waaronder de tekst ‘gasbedrijf’ was te zien.
Op deze manier kreeg de gemeente De Bilt voor het eerst gas. Later werd er op het terrein ook een werkplaats met een woning gebouwd. De gashouder was een grote voorraadtank waar het gas uit de gasfabriek werd opgeslagen voor distributie. Hij was van ijzer gemaakt en cilindervormig.
Een gashouder heeft veelal een volume dat kan worden aangepast aan de hoeveelheid gas die er op een bepaald moment in moet worden opgeslagen. Het is bijvoorbeeld een “klok” die drijft op een kuip met water, de zogeheten natte gashouder. De druk in de gashouder wordt onder andere bepaald door het gewicht van de klok en de oppervlakte van de kuip waarop deze drijft. Het gas werd onder andere gebruikt voor straatverlichting door gaslantaarns. Tegenwoordig is er nog een gashouder te zien in Amsterdam. De Westergasfabriek is nu in gebruik als evenementenruimte.
Op 12 augustus 1962 vond in de gasfabriek in Zeist een explosie plaats doordat een van de vijf gasvoorraadtanks ontplofte. Uit onderzoek bleek later dat corrosie van een afvoerpijp de oorzaak van de ontploffing was geweest. Er was één dode te betreuren. Door deze calamiteit had ook de gemeente De Bilt gedurende bijna een dag geen beschikking over gas.
De gasproductie in Zeist werd in 1959 beëindigd en men gebruikte verder aardgas uit Slochteren. In onze tijd probeert men over te schakelen naar het gebruik van duurzame energie, zoals zon en wind.
JJR
Literatuur:
Historische Kring d’Oude School
Wikipedia ‘Gashouder’
Rhoen, R.P.M., ‘Ontploffing van de gasfabriek’, Het Geheugen van Zeist.