Op 13 september 1787 verklaarde Pruisen Holland de oorlog en kort daarop viel een Pruisisch leger de Republiek binnen om stadhouder Willem V te steunen. Al twee weken eerder was er bij De Bilt tussen de stadhouderlijke troepen en de patriotten stevig strijd geleverd en zwaar gebombardeerd. Afgebeeld is een kaart met de militaire stellingen en maatregelen. (Detail van een kaart uit 1787, Nationaal Archief 4 VTHR, inventaris 4644.)
In de Patriottentijd stonden tegenover elkaar de aanhangers van stadhouder Willem V of prinsgezinden en de patriotten. Dat waren zowel regenten die ontevreden waren met de macht van de stadhouder als burgers die meer democratie wilden. Utrecht was in de jaren na 1780 een bolwerk van de patriotten. In augustus 1786 namen democraten het stadsbestuur over. De staten van Utrecht bleven trouw aan de prins en verhuisden naar Amersfoort. Bij Zeist concentreerden zij een legertje van prinsgezinden, die steun kregen uit Gelre. De Bilt lag op de lijn tussen Zeist en Utrecht.
Al in mei 1787 waren Gelderse troepen die op de hand van de stadhouder waren, bij Vollenhoven en de Holle Bilt slaags geraakt met patriotten uit Utrecht. In juni 1787 liet de krijgsraad van het patriotse Utrecht batterijen met kanonnen op toegangswegen zoals de Biltse Steenstraat plaatsen. Op 28 augustus 1787 trokken weer stadhouderlijke troepen naar De Bilt en werd er geschoten. In De Bilt legerden de prinsgezinden vijfhonderd man. Ze plaatsten kanonnen ter hoogte van de Dorpskerk. Op 30 augustus werden de versterkingen van de tegenstander aan de Steenstraat gebombardeerd.
Op 2 september volgde een bombardement van patriotse zijde. Het zou de patriotten niet helpen: de Pruisische inval had succes leidde tot een exodus aan patriotse vluchtelingen naar België en Noord-Frankrijk. Op de kaart ziet met bij nr. 1 de positie van de vijf daar geplaatste kanonnen en de aarden verdedigingswerken. In het hart van het dorp De Bilt ziet men een letter A, die de geschutstukken en verdedigingswerken van de prinsgezinde troepen aanduidt. Opvallend is dat op de kaart ook het gebied tussen Utrecht en De Bilt dat voor inundatie bestemd was, staat aangegeven: een vooraankondiging van de Nieuwe Hollandse Waterlinie die Utrecht vanaf de negentiende eeuw zou beschermen.
Hieronder ziet men het verslag van de Hollandsche Historische Courant van de gebeurtenissen (aflevering van 4 september 1787).
AD
U bevindt zich op de rondleiding over oude kaarten. Voor het vervolg klik HIER.
Literatuur: Rob Herber, 1787 – de burgeroorlog tussen patriotten en prinsgezinden ook in De Bilt. In: De Biltse Grift, maart 2005, pp. 14-25.
