Op 16 april 1935 begonnen de verkiezingen voor de Provinciale Staten. Enkele provincies zouden in de tien dagen daarna stemmen. De uitslag was voor veel Nederlanders onthutsend: De N.S.B. sprong opeens van nul stemmen – de partij had nog niet eerder meegedaan – naar 7,94 % van de stemmen.
Welk aandeel hadden De Bilt en Bilthoven daarin en hoe reageerde men hierop? Afbeelding: verkiezingsposter van de N.S.B. Afbeelding: verkiezingsposter van de N.S.B.
In oktober 1934 kon men in de kranten lezen dat de N.S.B. wilde meedoen aan de verkiezingen voor de Provinciale Staten in 1935. De uitslag zou van groot belang zijn omdat hij ook de stemmenverhouding in de Eerste Kamer zou beïnvloeden.
Aan de vooravond van de verkiezingen kwam de liberaal P.H. Ritter jr. nog eens naar Bilthoven om zijn bezwaren tegen de N.S.B. naar voren te brengen. Hij was hoofdredacteur van het Utrechtsch Provinciaal en Stedelijk Dagblad en genoot vooral bekendheid als populair spreker voor de radio. In 1940 werd hij als gijzelaar naar het kamp Buchenwald gebracht en later naar Sint-Michielsgestel. Na de oorlog nam hij zijn boekbesprekingen voor de AVRO-radio weer op.
Ritter betoogde in Bilthoven dat de N.S.B. tegen de Nederlandse natie en tegen het geloof was. ‘Daarom moeten de Nederlanders niet N.S.B. maar liberaal stemmen.’
Winst in De Bilt
De N.S.B. had aan eerdere verkiezingen niet meegedaan. Dat de partij met een winst van bijna 8 % opeens de vijfde in het land was geworden, werd algemeen als schokkend ervaren. Zo’n winst was aan een andere partij nog nooit toegevallen.
In De Bilt werd de partij qua grootte de derde. Daar kreeg hij zelfs 15,06 % van alle stemmen. Dat werd overtroffeb doior de 16,88 % in Maartensdijk. Uit een overzicht in De Biltsche Courant (zie onderaan) waren de meeste Biltse stemmen op de N.S.B. uitgebracht bij de stembureaus Jagtlust, Sint Gregoriusschool en Van Dijcklaan. Dat betekende dat de partij in het dunbevolkte Bilthoven veel meer aanhangers had dan in het dichtbevolkte De Bilt, waar meer ‘gewone mensen’ woonden.
Commentaar
Op 19 april had De Bilthovensche Courant, een kopblad van de Biltsche Courant en met vrijwel dezelfde inhoud, nog geen commentaar, want de stemmen van de meeste provincies waren nog niet binnen. Op 26 april tekende zich een duidelijk patroon af, al waren de stemmen van Gelderland nog niet geteld. Het commentaar van het blad was relativerend.
‘We lazen b.v. in een der Utrechtsche dagbladen, dat de uitslag van de stemming wel aanwees, dat, nu er op de N.S.B. bijna 8 % stemmen waren uitgebracht, er redenen zouden zijn voor Kamerontbinding, wijl de kiezers zich duidelijk voor een wijziging zouden hebben uitgesproken. Ons lijkt die bewering in hooge mate aanvechtbaar.’
Volgens het blad waren de verhoudingen tussen links en rechts ongeveer gelijk gebleven. De democratische partijen zoals de katholieken, protestanten, liberalen en sociaaldemocraten (en de krant rekende daar deze keer ook de communisten bij) hadden zelfs een kleine winst geboekt.
Vervolg
In de Tweede Kamer kreeg de N.S.B. overigens vanwege het complexe kiesstelsel van de vijftig zetels maar twee toegewezen. Aan de gemeenteraadsverkiezingen van 26 juni 1935 zou de beweging niet meedoen.
DAB
Bronnen:
De Biltsche Courant 8 oktober 1934.
De Bilthovensche Courant 19 april 1935, 26 april 1935.