We zien hier de kruidenierswinkel aan de Dorpsweg in Maartensdijk. De foto is genomen tussen 1920 en 1930. Een deel van het gezin hielp mee met het draaiend houden van de winkel. Rechts zien we de fiets met mand, waarmee kruidenierswaren werden rondgebracht. (Foto Het Utrechts Archief) Dergelijke buurtkruideniers of dorpskruideniers zijn door de opkomst van grootwinkelbedrijven en supermarkten vrijwel verdwenen.
De naam ‘kruidenier’ is afgeleid van kruiden, maar men dacht daarbij ook aan andere koloniale waren zoals koffie, thee, cacao en tabak. De detailhandel in koloniale waren kwam op gang nadat omstreeks 1600 de handel op Zuidoost Azië was begonnen. Traditioneel was de kruidenier of grutter de handelaar in ‘droge’ etenswaren. Verse levensmiddelen haalde je bij de bakker, de slager en de groetenboer en bij de melkboer. Voor allerlei zaken die je daar niet kon kopen, zoals zeep, kaarsen, gasmunten, stoppen en peulvruchten, kon je bij de grutter of kruidenier terecht.
De kruidenier stond achter de toonbank, vaak in een stofjas, en verpakte de waren zelf. Veel artikelen woog hij los af zoals suiker, rijst en zeep. Toen in 1893 de Merkenwet werd aangenomen, werd het voor fabrikanten aantrekkelijk om hun producten in een verpakking voor consumenten te leveren. Ze zetten er ook een merknaam op en maakten reclame. Dat versterkte de macht van de producent tegenover de winkel.
In de eerste helft van de twintigste eeuw kwamen er in de dorpen veel kruideniers bij doordat de bevolking toenam. Tijdens de crisisjaren begonnen velen een winkeltje aan huis om wat bij te verdienen, maar een groot deel van die winkels was niet winstgevend.
Huisvrouwen gingen voor ieder stukje zeep of zakje suiker apart naar de winkel, want je bouwde thuis niet een voorraad op; dat was te duur. De kruidenier schreef de boodschappen op in een boekje en moeder rekende af aan het einde van de week, als het loonzakje binnen was. Sommige kruideniers brachten een doos boodschappen aan huis met een fiets, een bakfiets, een hondenkar of later een auto.
Aan het einde van de negentiende eeuw ontstonden ook in deze sector grootwinkelbedrijven zoals De Gruyter, Simon de Wit en Albert Heijn. Ook daar stond je nog voor de toonbank te wachten tot je aan de beurt was en veel producten werden nog los verkocht. ‘Ik herinner me dat mijn moeder me naar De Gruyter stuurde om nootmuskaat te halen. Ik wist niet hoeveel ze nodig had en ik kwam tenslotte met een enorme puntzak muskaatnoten thuis.‘ Deze ketens konden bij de fabrikanten en importeurs lagere prijzen bedingen dan de zelfstandige winkeliers. Bovendien hadden zij een breder assortiment, zodat je minder vaak afzonderlijke winkels hoefde te bezoeken. Daar kwamen in 1961 ook nog de zuivelproducten bij.
Een stap verder was de zelfbediening, waar de klanten zelf een deel van het werk van de winkelier op zich namen. De eerste zelfbedieningswinkel werd in 1948 geopend in Nijmegen. Weldra stapten alle ketens van grootgrutters op dat systeem over en vanaf 1970 was zelfbediening overal de norm. Tegenwoordig is ook het afrekenen een taak die de klant zelf aan een apparaat mag verrichten. Consumenten waren in staat om met hun auto een stukje te rijden om een supermarkt te bezoeken en tassen vol boodschappen tegelijk in te slaan. De moderne supermarkt bevat behalve een kruidenier meestal ook een groenteboer, een slager, een melkboer en soms een verse bakker.
Bijna alle kleinere kruideniers moesten sluiten omdat de moderne supermarkten hun taken overnamen. In 1930 waren er 29.000 kruideniersbedrijven in ons land; in 2000 waren er nog maar 2.833 winkels op dat terrein actief. Wel zien we dat je in sommige winkels een deel van de boodschappen zelf kunt afwegen en dat je het mee naar huis neemt in een zelf meegebracht tasje of een papieren zak. Sommige dingen in het verleden waren nog niet zo gek.
DAB
Literatuur:
De website van het kruideniersmuseum
Wikipedia
A. van Bergen, Het goede leven, Hoe Nederland in een halve eeuw steeds welvarender werd, Amsterdam – Antwerpen 2018.
U bevindt u op de Rondleiding over nostalgie. Voor het vervolg klik HIER.