Christoph Buijs Ballot (1817-1890) was een systematische man, zoals zovelen die natuurwetenschappen gestudeerd hebben. Of het nu wiskunde, sterrenkunde, scheikunde of biologie is, alles begon met tellen. Hoeveel treden een trap in het huis telde, hoeveel stappen naar school er waren: alles werd geteld. Afbeelding: Buys Ballot in 1890 door Johan Heinrich Neuman (Wikipedia).
Meer informatie
Eerst was Buijs Ballot in talen geïnteresseerd, maar later ging zijn interesse toch uit naar de natuurwetenschappen en hij promoveerde in Utrecht op een scheikundig onderwerp. Hij werd benoemd tot onbezoldigd lector in de geologie en theoretische scheikunde en kreeg een aanstelling als buitengewoon hoogleraar in de wiskunde.
Nadat hij een boek over deeltjestheorie had gepubliceerd dat niet door collega’s werd geaccepteerd, besloot Buijs Ballot zich op het nieuwe vak meteorologie te storten. Aan de Utrechtse singel lag het bolwerk Sonnenborgh dat in 1552 in gebruik was genomen. In 1639 was Sonnenborgh voor een deel voorzien van een academische kruidentuin. Halverwege de negentiende eeuw werd er op initiatief van Buijs Ballot een sterrenwacht ingericht, waar ook meteorologische waarnemingen werden verricht. Hij betaalde de voorzieningen grotendeels uit eigen zak.
In 1854 werd het Nederlands Meteorologisch Instituut (het latere KNMI) opgericht, nadat Buijs Ballot minister-president Rudolf Thorbecke had weten te overtuigen dat door gegevens over het weer te verzamelen de vaartijd naar Nederlands-Indië met weken kon worden verkort. Het was nog het tijdperk van de zeilschepen..
Hij werkte zijn waarnemingen uit en concludeerde: Staande met de rug naar de wind is de luchtdruk aan de linkerhand lager dan aan de rechterhand, op het noordelijk halfrond; op het zuidelijk halfrond is het precies andersom. Dit is de wet van Buijs Ballot, waarmee hij de empirische onderbouwing van het verschijnsel als eerste beschreef. Als oprichter en eerste directeur van het KNMI stimuleerde hij meetstations en waarnemingen, introduceerde hij de weerberichten en stormwaarschuwingen in Nederland en stond hij indirect aan de wieg van de weerapp en de buienradar. Daarnaast deed hij onderzoek naar het Dopplereffect en hij organiseerde een Nederlandsche poolexpeditie van 1882-1883.
Door de groei van allerlei meteorologisch onderzoek werd Sonnenborgh te klein en in 1897 verhuisde het KNMI naar het landgoed Koelenberg in De Bilt.
RH
Literatuur:
Dirk van Delft, Weer en wind, De man achter de Wet van Buijs Ballot, Prometheus, Amsterdam 2024.
Flitsen uit het K.N.M.I. ,125 jaar Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1854-1979 ‘s Gravenhage, 1979.
Sara Keijzer, ‘Henri Ekama en de Nederlandse Noordpoolexpeditie van 1882-1883’, Van: Het Scheepvaartmuseum Amsterdam.