…in den doolhof, die Bilthoven heet. Op den hoek van een laan, een groot raam. Daar woont A.M. de Jong; een citaat uit de boekenpagina van de krant Het Volk van 2 januari 1934. De schrijver A.M. de Jong woont en werkt in de jaren ’30 in Bilthoven. Hij woont met zijn gezin in de Ruysdaellaan op nummer 8. Hij noemde het huis de Flierefluiter, naar een personage uit zijn bekende werk Merijntje Gijzen, een serie van 8 boeken over het leven op het Brabantse platteland. Foto: A.M. de Jong voor de Vara radio in de jaren dertig. (Collectie A.M. de Jong Museum Nieuw-Vossemeer)
Op 29 maart 1888 werd in het dorp Nieuw-Vossemeer in West Brabant Adrianus Michiel de Jong geboren. Hij was de tweede zoon van een borstelmaker. In de economische crisis van 1885 – 1893 trok de familie de Jong naar Rotterdam en later naar Delft op zoek naar werk. Voor arme kinderen was doorleren vaak financieel onmogelijk. AM, zoals hij door vrienden werd genoemd, leende geld en bekostigde zo zijn onderwijzersopleiding. In 1912 werd hij lid van de SDAP en bovendien verzorgde hij in de zaterdagbijlage van de krant Het Volk de rubriek Kunst en Letteren. Het was een krant waarmee hij altijd op de een of andere manier verbonden bleef.
In 1920 trad hij in dienst van Het Volk, eerst als redacteur en later als kunstredacteur. In 1925 gaf hij zijn redacteurschap op omdat hij dacht dat hij van zijn pennenvruchten kon leven. Hij ging terug naar Brabant naar Borgvliet vlakbij Bergen op Zoom en schreef daar de romancyclus Merijntje Gijzen, die voor goed zijn naam als romanschrijver zou vestigen. Ook zijn strip Bulletje en Bonenstaak, waarvoor de Belgische tekenaar George van Raamsdonck de tekeningen maakte, was populair en verscheen tussen 1922 en 1937 in Het Volk.
Na een reis door Egypte en het Nabije Oosten vestigde AM zich in 1930 in Bilthoven. Naast het schrijven van boeken en zijn vele andere activiteiten trad hij in 1930 in dienst van de VARA. De radio was een opkomend medium dat snel aan populariteit won. Waren er in 1930 slechts 140.000 radiotoestellen, aan het einde van het jaar waren dat er al 430.000. AM voelde dit goed aan en ging voor de VARA een literair halfuurtje vullen met recente proza en poëzie. Hij startte op 23 juli 1930 en hij zou dit tien jaar lang doen. Afbeelding onderaan: A.M. meldt vanuit Bilthoven dat het boek ‘Bartje’ zal worden besproken in de volgende radio-uitzending. (Collectie A.M. de Jong Museum)
In zijn Bilthovense tijd raakte hij naast radio en toneel gefascineerd door het medium film. Eind 1934 kwam hij met Loet C. Barnstijn overeen om het boek Het Verraad uit de Merijntje Gijzen serie te verfilmen. Hij schreef zelf het script en speelde in de film de rol van de pastoor. In de jaren zestig zou de VARA van de boeken een televisieserie maken die veel succes had maar die door veel katholieken niet bekeken werd omdat de kerkelijke leiders de serie afkeurden.
In 1936 verliet hij Bilthoven en ging hij in den Haag wonen. Begin 1938 verhuisde hij opnieuw en nu naar Blaricum waar zijn leven in 1943 abrupt zou eindigen doordat hij door twee SS’ers werd vermoord. In deze periode keerde hij zich fel tegen het nationaal socialisme met bijvoorbeeld zijn brochure De dans op de vulkaan uit 1939. In 1942 werd hij door de Duitsers in gijzeling genomen vanwege zijn socialistische sympathieën maar ook weer vrijgelaten vanwege zijn slechte gezondheid.
Op zijn achterbuurman in Blaricum, de heer Nijland, werd op 16 oktober 1943 een aanslag gepleegd door het verzet. De leider van de verzetsgroep was naar alle waarschijnlijkheid een inwoner van Bilthoven, Ferdinand Alphons Marie alias Ferdi van der Ham. (Zie over hem de post Ferdi van der Ham, een verzetsheld uit Bilthoven.)
In opdracht van Rauter werd A.M. de Jong het eerste slachtoffer van wat nu bekend staat als de “Silbertanne” moorden. Dat was een reeks moordaanslagen die door Nederlandse SS’ers en Nederlandse oostfront-veteranen gepleegd werden als represaille voor aanslagen door het verzet. De moordenaars werden na de oorlog tot twintig jaar cel veroordeeld. Opmerkelijk is dat veel kranten uit die tijd gewag maakten van zijn overlijden, zoals ook de Deutsche Zeitung in den Niederlanden van 21 oktober 1943.
En zo eindigde nogal abrupt het leven van een gevierd man, van een levensgenieter die hield van sigaren, reizen en het goede leven maar ook van een harde werker en creatieve man met oog voor de commerciële kanten van zijn werk en met een goed gevoel voor PR. Zeker geen flierefluiter.
EvdV
Literatuur:
Mels de Jong, A.M. de Jong, Schrijver, 2001 Querido.
Jan Dera, AM de Jong als radiokriticus bij de VARA, in: Zacht Lawijd 12, 2013, 2 pag. 26-49.
Margreet Schrevel, A.M. de Jong in Biografisch Portaal, oorspronkelijk gepubliceerd BWSA 5 (1992) pag. 133 – 138.
In 1974 wordt het A.M. de Jong museum opgericht in zijn geboorteplaats Nieuw-Vossemeer:
In 1953 wordt een gedenksteen in Blaricum ingemetseld in het huis aan de Professor van Reeslaan 12.
