“De kinderen van Versteeg moeten onder de wol.” Zo luidde in 1944 een codebericht van Radio Oranje vanuit Londen voor ir. Willem Hupkes, president-directeur van de Nederlandse Spoorwegen. Hierna vertellen we meer over Hupkes en leggen we uit wat het codebericht betekende. (Op de afbeelding ziet men ir. Hupkes bij de opening van de spoorbrug over de Maas bij Buggenum na de Tweede Wereldoorlog. Nationaal; Archief.)
Het werkzame leven van ir. Willem Hupkes (1880 – 1965) stond geheel in het teken van de spoorwegen. Na zijn opleiding tot ingenieur in Delft trad hij in 1904 in dienst van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij. Uit de fusie van verschillende spoorwegmaatschappijen in 1938 ontstond de NS of Nederlandse Spoorwegen, met het hoofdkantoor in Utrecht. In 1918 liet Hupkes een villa onder architecteur bouwen aan de Sparrenlaan, nu Hobbemalaan 26 in Bilthoven. De villa kreeg de naam Eendenhof en stond op een zeer ruim perceel. In een deel van de tuin van deze villa is later de Hobbemaflat gebouwd.
Hupkes klom gestaag op in de bestuurlijke hiërarchie van de spoorwegen. In 1938 werd hij opgenomen in de directie van de NS, maar hij kreeg niet de post van president-directeur waar hij wel op had gerekend. Op deze post werd door de overheid Ir. Goudriaan benoemd. Na het ontslag van Ir. Goudriaan in oktober 1940 werd Hupkes alsnog president-directeur, zij het waarnemend.
De oorlog was een zware en moeilijke tijd voor de NS omdat het vitale spoorwegverkeer doorgang moest blijven vinden. Hierbij moesten moeilijke keuzes worden gemaakt en beslissingen genomen. Door de keuzes bleef de NS uit de directe greep van de Duitse bezetter, maar aan de samenwerking met de Duitsers viel niet te ontkomen. Deze periode kende goede kanten zoals het voorkomen dat NS personeel werd ingezet voor de Duitse Arbeitseinsatz. Daarnaast echter was er ook een zwarte kant omdat de NS materiaal en mensen heeft ingezet voor de deportatie naar concentratiekampen. Daarvoor heeft de NS recent zijn excuses aangeboden.
Op 17 september 1944 klonk uit de radioluidspreker in Nederland het hierboven genoemde codebericht van Radio Oranje, uitgezonden in opdracht van de Nederlandse regering in ballingschap in Londen. Met Versteeg werd Hupkes bedoeld en met de kinderen het spoorwegpersoneel. Toen aan deze oproep gehoor werd gegeven, was de spoorwegstaking van september 1944 een feit. Het personeel van de NS moest onderduiken. Ook Hupkes kon niet thuis blijven. Eind 1944 of begin 1945 wordt er een foto van hem gemaakt in de keuken in een villa aan de Maartensdijkseweg waar hij als Willem Huysman het beroep van sanatoriumarts uitoefende (collectie Spoorwegmuseum). De staking was bedoeld om de inspanningen van de geallieerden te ondersteunen en de Duitsers schade toe te brengen. De verwachting was dat de staking slechts van korte duur zou zijn. Dit pakte geheel anders uit en het lamleggen van het treinverkeer versterkte de voedselproblemen voor de bevolking van West Nederland in de winter van 1944.
Hoewel Hupkes aan het einde van de oorlog al pensioengerechtigd was, werd hij in juni 1945 alsnog benoemd tot president directeur van de NS. Nog ander half jaar gaf hij leiding aan het herstel van de spoorwegen. In die tijd was hij geregeld te zien op het Poligoon Journaal zoals bij de heropening van de spoorbrug over de Waal bij Zaltbommel die naar hem werd genoemd. Hij werd opgevolgd door Ir. F.Q. den Hollander.
EvdV
U bevindt zich op de rondleiding over de Spoorwegen.
Voor het vervolg klik HIER.
Literatuur:
C. Huurman: Het spoorwegbedrijf in oorlogstijd 1939 – 1945. Uquilair, Rosmalen 2001.
A.J. Veenendaal jr., Levensschets van Willem Hupkes in Biografisch Woordenboek deel 3. Den Haag 1989.
S. Buys, Herinnering aan een president, in: De Koppeling, 19 maart 1965.
A.J.C. de Rüter, Rijden en staken: de Nederlandse spoorwegen in oorlogstijd, M. Nijhoff, den Haag 1960.
NN, Afscheid van Ir. W. Hupkes, in: Spoor- en tramwegen, jrg. 20 nr 2, 16 januari 1947.