In 1559 schonk hulpbisschop Nicolaas van Nieuwland van Utrecht (1510-1580) een gebrandschilderd glas dat in 1580 in de Goudse St. Janskerk belandde. Op een deel ervan is de man zelf te zien (afbeelding van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, foto Gerard Drukker, CC-BY-SA-4/0). Van Nieuwland wijdde in 1579 in Maartensdijk een paar kelken (religieus vaatwerk) en stierf in dit dorp in juni 1580. Deze wijding was mogelijk de laatste officiële rituele katholieke handeling in Maartensdijk, mogelijk gepleegd in de nog jonge dorpskerk, mogelijk in het jachtslot van de Utrechtse bisschop Schenk van Toutenburg.
Van Nieuwland werd al op jonge leeftijd tot bisschop benoemd, in 1541 werd hij titulair bisschop van Hebron in het Heilige Land. Daarnaast was hij hulpbisschop van Utrecht. In 1561 werd hij bisschop van Haarlem en abt van de abdij van Egmond. De man stond bekend als alcoholist en moest in 1569 als bisschop van Haarlem aftreden. Zijn bijnaam was Dronken Klaasje. Van Nieuwlands optreden in Maartensdijk valt in de periode waarin ook in dit dorp de Reformatie zich aankondigde. Het is voor zover bekend de laatste keer dat een katholiek geestelijke zich als zodanig in Maartensdijk manifesteerde, afgezien mogelijk van een priester van wie we lezen:
Te Maartensdijk is reeds van vóór de Hervorming een priester gevestigd, die te Utrecht een bordeel gehouden heeft en die nog een danshuis heeft; hij houdt zich bezig met onttooveren en werpt duivelen uit.
De historicus Rogier specificeert in zijn geschiedenis van het katholicisme in Noord-Nederland: In Maartensdijk houdt zich paap Willem Laurensen op; van hem heet het, dat hij vroeger te Utrecht een bordeel zou hebben gehouden en zich nu hier nog ‘met danserijen ophoudt’. Een groot dronkaard’ heet de paap Hendrik Hendriksen, die zich te Westbroek ophoudt.
Het glas waarop ook Van Nieuwland is afgebeeld, bevindt zich in de Van der Vormkapel van de Goudse kerk en stelt de Kruisdraging van Christus voor. Het is ontworpen door de beroemde glazenier Dirk Crabeth en gemaakt door één of meer van zijn medewerkers. Van Nieuwland staat als schenker van dit glas aan de onderzijde afgebeeld.
AD
U bevindt u op de Rondleiding Kerkgebouwen. Voor het vervolg klik HIER.
Literatuur:
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (via de site van het Huygens Instituut voor Nederlandse geschiedenis).
Mr. S. Muller Fzn., Onze kerkelijke toestanden in de tweede helft der zestiende eeuw. In: Onze Eeuw, jaargang 9 (1909) pp. 71-101
Portret van Nicolaas van Nieuwland uit 1719, collectie portretten van de Provinciale Atlas Noord-Holland,Rijksarchief in Noord-Holland.