Over de geschiedenis van de kernen van onze gemeente in de geuzentijd (1568-1575/6) is weinig bekend. Op het detail van een kaart uit 1575, drie jaar na de val van Den Briel, zien we duidelijk een aantal verdwenen waterlopen in het gebied van de kernen van onze gemeente in die tijd, getekend door de cartograaf Joost Jansz. Beeldsnijder, ook genaamd Bilhamer.
Beeldsnijder werkte in opdracht van Alva. Zijn werk werd gebruikt door de veldheer in Spaanse dienst, Berlaymont of Hierges, de man die in 1575 verantwoordelijk was voor de slachtpartij van Oudewater. Hierges was onder meer ook stadhouder van Utrecht. Henk van Nierop, schrijver van het standaardwerk ‘Het verraad van het Noorderkwartier’ (Amsterdam 1999) schrijft:
‘De op de kaart afgebeelde zeeman of landmeter — uitgerust met peillood, passer en jakobsstaf — wekt het vertrouwen dat Bilhamer gebruik maakte van de modernste geometrische inzichten. Vergeleken met andere kaarten uit dezelfde tijd toont Bilhamers werkstuk opvallend veel details, vooral waar het de ligging van wegen, dijken, vaarten en sloten betreft. Bilhamers aandacht voor het Noord-Hollandse stelsel van land- en Waterwegen was niet toevallig’.
Dat had, vertelt Van Nierop, te maken met de omstandigheid dat de Spaanse troepen door vijandig waterland als Hollands Noorderkwartier moesten trekken. Intussen ziet men ook in gebied van de huidige gemeente De Bilt wegen, dijken, vaarten en sloten gedetailleerd weergegeven. Opvallend is een waterweg achter de Maartensdijkse Dorpsweg, mogelijk de restanten van een oude waterloop, de Brabantsche Steegh (zie : de Ronde Kaart van 1525). De aanwezigheid van kennelijk natuurlijke waterlopen in het veengebied ten noorden van Maartensdijk en Westbroek in de geuzentijd laat zien dat het gebied nog niet geheel ontgonnen was.
Hieronder ziet men de complete kaart (Rijksmuseum Amsterdam) en een afbeelding van Beeldsnijder of Bilhamer (RKD).
AD
