Een fietspad over een oude spoordijk herinnert aan de lijn die ooit van Bilthoven naar Zeist liep. In 1901 opende de Nederlandsche Buurtspoorweg Maatschappij de spoorlijn van Station De Bilt naar Zeist. Het traject had relatief veel stopplaatsen. Op de foto zien we een extra trein op deze lijn voor de Nederlandse Padvindersvereniging voor de St. Joris-viering in Bosch en Duin op maandag 25 april 1966 (Foto Het Utrechts Archief).
Aan het einde van de negentiende eeuw was de industriële revolutie ook in ons land op gang gekomen. De welvaart van de gegoede burgerij nam toe. Met lokale spoorlijnen kon men tegemoet komen aan de behoefte om buiten de stad te wonen. Het dagtoerisme nam toe.
De N.C.S., de Nederlandse centraal Spoorwegmaatschappij, zag mogelijkheden in de provincie Utrecht. Eerder had dit bedrijf de lijn van Utrecht naar Kampen aangelegd, waaraan ook De Bilt Station lag. Vlak voor de eeuwwisseling besloot men een aftakking van dit Station naar Zeist aan te leggen.
De directie vroeg een concessie aan, maar wilde die meteen overdragen aan haar dochtermaatschappij N.B.M. of Nederlandsche Buurtspoorweg Maatschappij, die de lijn zou aanleggen. De minister van oorlog maakte eerst nog bezwaar omdat de schietbaan bij De Bilt door het spoor onbruikbaar zou worden. Daarom beloofde de N.C.S. om voor de schietoefeningen een ander terrein beschikbaar te stellen. Er kwam voor de schietbaan ook een halteplaats.
Aanleg
Voor de accommodatie van de nieuwe spoorlijn breidde men ook het Station van De Bilt uit. Daarnaast kocht de N.B.M. de aandelen op van de Stichtse Tramway Maatschappij, die de paardentram van Utrecht via De Bilt naar Zeist exploiteerde. Zo kregen de N.C.S. en haar dochter in deze regio vrijwel een monopoliepositie in het streekvervoer.
De spoorwegmaatschappij opende ook stations in Huis ter Heide en in Bosch en Duin. De nieuwe spoorlijn was maar zeven kilometer lang, maar er lagen dus vijf stations aan. Om het stijgen en dalen van de trein te vermijden en energie te besparen, legde men een spoordijk aan met zand dat in de omgeving werd gewonnen. De N.B.M. had daarvoor al eerder een stuk grond in de Biltse Duinen aangekocht. Het landschap waardoor de trein reed, bestond in die dagen vooral uit duinen en heide, maar het is inmiddels grotendeels bos en aan het einde de bebouwde kom van Zeist.
Groei en stagnatie
Op 29 augustus 1901 nam de N.C.S. de lijn in gebruik. Hij was meteen een succes. In de eerste decennia van de twintigste eeuw nam het personenverkeer toe doordat de mensen meer verdienden en verhuisden naar dorpen buiten de grote steden zoals Zeist, Huis ter Heide en De Bilt Station, dat weldra Bilthoven werd genoemd. Ook het dagtoerisme nam een grote vlucht. Verder was er goederenvervoer zoals de aanvoer van kolen voor de gasfabriek in Zeist.
Na een inzinking tijdens de Eerste Wereldoorlog leefde de economie weer op, maar er kwam voor het spoor nieuwe concurrentie van het wegverkeer. Auto’s en autobussen konden mensen en goederen nauwkeuriger op hun plek brengen. Door de crisis van de jaren dertig zakte het treintransport nog verder in. Door ingrijpen van de regering was het Zeister spoor overgedragen aan het Staatsspoor, dat later overging in de Nederlandse Spoorwegen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog sloopte de bezetter één van de twee sporen en legde men het personenvervoer stil. Na de oorlog startte de NS de lijn weer op, maar alleen voor vrachtvervoer. Voor evenementen liet het bedrijf een enkele keer een personentrein rijden, zoals we op de foto kunnen zien. Voor het goederenvervoer reed op 26 mei 1972 de laatste trein.
Op de voormalige spoorlijn ligt nu een fietspad, waar men de overblijfselen van de exploitatie nog kan zien. In een fietsroute zullen we over enkele maanden het traject van de trein tot het Zeister station reconstrueren.
DAB
Literatuur:
J. van den Heuvel, Het Zeister spoor I, in: De Biltse Grift juni 2001.
J.van den Heuvel, Het Zeister spoor II, in: De Biltse Grift september 2001.
P. Molog, 130 jaar Station De Bilt – De Bilt-Station – Station Bilthoven, in: De Biltse Grift 1993.
Zie ook:
De laatste treinen op de lijn Bilthoven-Zeist
Een station aan de lokaalspoorweg vanuit Bilthoven