Jacobus Clay (1882-1955) was een Nederlandse natuurkundige en filosoof. Hij is bekend geworden door zijn werk over de filosofische grondslagen van de natuurkunde en zijn onderzoek over de kosmische straling. Foto: Clay met een instrumentmaker. (Universiteitsmuseum Agnietenkapel) Inset: Clay op latere leeftijd.
Jacob Clay (oorspronkelijk Claij) werd in 1882 in Berkhout geboren in een vrijzinnig plattelandsmilieu als zoon van een boer. Na het Gymnasium te Rotterdam te hebben doorlopen, studeerde hij natuurkunde in Leiden. Hij volgde colleges bij de Nobelprijswinnaars H. Kamerlingh Onnes en H.A. Lorenz, en bij de filosoof G.J.P.J. Bolland. Van 1903 tot 1907 was hij assistent bij Kamerlingh Onnes, bij wie hij in 1908 promoveerde. Daarna was hij tot 1920 leraar in Leiden en Delft.
In 1920 volgde zijn benoeming tot hoogleraar aan de toen net opgerichte Technische Hogeschool te Bandung. Voor zijn vertrek verbleef hij enige tijd bij E.L. Rutherford in Cambridge om iets te leren over de nieuwste vorderingen op het gebied van de atoomfysica. Clay koos samen met zijn vrouw, de natuurkundige Tettje Jolle, als onderzoeksgebied in Bandung de ‘atmosferische elektriciteit’, een onderwerp dat met betrekkelijk eenvoudige middelen was te bestuderen. Het fenomeen was in 1912 door V.F. Hese ontdekt en is later bekend geworden als kosmische straling. Dat is naam voor verschillende deeltjes met een hoge energie. Die bevindt zich het heelal maar bereikt ook de aarde.
Clay, geassisteerd door zijn vrouw, voerde stralingsmetingen uit in Bandung, op bergtoppen en per vliegtuig. Zij constateerden intensiteitsvariaties en op hun reis naar Indië en terug ontdekten zij het breedtegraad-effect in de kosmische straling.
In 1929, toen Clay weer terug was in Nederland, werd hij benoemd tot hoogleraar experimentele natuurkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Toen begon zijn grote onderzoek van de kosmische straling. Hiertoe plaatste hij meetopstellingen op zeeniveau, in mijnen, diep onder water en opgelaten aan ballons. De resultaten van dit vijfentwintig jaar durende speurwerk werden beschreven in ruim tweehonderd publicaties. Daarbij maakte hij ook onderscheid gemaakt in diverse soorten straling.
In 1936 vond zijn benoeming tot lid van de Koninklijke Academie van Wetenschappen plaats. In deze periode hervatte Clay ook zijn werkzaamheden op wijsgerig terrein, waarbij hij onder invloed raakte van de Wiener Kreis, een groep wetenschappers en filosofen waarvan o.a. Ludwig Wittgenstein en Carl Popper deel uitmaakten. Van 1945 tot 1951 was hij bestuursvoorzitter van de Internationale School voor Wijsbegeerte te Amersfoort, en na zijn pensionering in 1952 was hij hiervan directeur tot zijn dood in 1955.
Na de oorlog speelde Clay een belangrijke rol bij de opbouw van fundamenteel kernfysisch onderzoek in ons land. Zo kwamen dankzij hem de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM), het Instituut voor Kernfysisch Onderzoek en het Mathematisch Centrum tot stand.
Jacob Clay overleed in 1955 tin Bilthoven op 73-jarige leeftijd.
WK
U bevindt u op de Rondleiding Wetenschappers. Voor het vervolg klik HIER.
Literatuur:
Website Resources Huygens ING. Clay, Jacob (1882-1955) –.
Wikipedia: Jacob Clay.