Als men het over nostalgie heeft, bedoelt men meestal iets wat vrijwel is verdwenen en waarnaar je kunt terugverlangen. Dat is niet het eerste waar je aan denkt bij een sanatorium. Toch boden sanatoria een welkome verzorging en het uitzicht op genezing. Ze zijn tegenwoordig inderdaad praktisch verdwenen.
Op de foto zien we de vrouwenafdeling van het sanatorium Berg en Bosch in Bilthoven omstreeks 1934 – 1935. Het was in 1932 gebouwd als voortzetting van een gelijknamige instelling in Apeldoorn.
Tuberculose wordt veroorzaakt door de tuberkelbacterie, die in 1882 door Robert Koch is ontdekt. In het begin van de twintigste eeuw was deze ziekte in ons land een van de belangrijkste doodsoorzaken. Als een van de ouders besmet was, werd het gezin ernstig ontwricht. Bij het overlijden van de moeder kon een werkende vader zijn kinderen vaak niet verzorgen en menig kind moest naar een weeshuis.
Elk jaar werden ongeveer honderdduizend Nederlanders besmet en daarvan overleefde één op de tien de ziekte niet. Op een bevolking van ongeveer vijf miljoen mensen overleden er dus ongeveer tienduizend. De angst voor tuberculose was dan ook groot en om de ziekte niet te noemen gebruikte men liever de afkorting t.b.c. In de negentiende eeuw sprak men van de tering.
Toen later de artsen met een mantouxreactie ( een ‘krasje’) op de scholen de ziekte in een vroeg stadium konden ontdekken, was het mogelijk om de patiënt te isoleren en de verspreiding te beperken. Men probeerde met een therapie van rust, licht, gezonde voeding en frisse lucht de ziekte te bestrijden. Dat kon het beste in een sanatorium, vond men.
Al in de negentiende eeuw werden in Duitsland sanatoria gesticht en in de twintigste eeuw verschenen er tientallen in Nederland. Men zag ze vooral in het Gooi en in bosrijke omgevingen zoals Bilthoven, waar Berg en Bosch werd gesticht door de katholieke arbeidersbeweging. Omstreeks 1900 bouwde men ook een Nederlands sanatorium in Davos in Zwitserland.
In een sanatorium was het regime vaak heel streng. De eerste maanden moest een patiënt plat op de rug liggen. Op de foto zien we vrouwen plat liggen in de lighal. Lastige kinderen kregen straf, ze werden in een aparte kamer opgesloten of hun handen werden vastgebonden. De tbc-lijders moesten enkele maanden tot soms jaren in de instelling blijven. Als ze genezen verklaard waren, kon de ziekte opeens terugkomen, want de bacteriën werden niet uitgeroeid.
In de jaren vijftig en zestig kon men de ziekte beter bestrijden door de inzet van antibiotica. Vele sanatoria werden gesloten. Berg en Bosch werd in 1962 een algemeen ziekenhuis en ging in 1992 failliet.
DAB
U bevindt u op de Rondleiding over nostalgie. Voor het vervolg klik HIER.
Literatuur:
I. Wind, Stadsleven in Grootmoeders tijd, Arnhem 2007.
A. van Bergen, Het goede leven, Hoe Nederland in een halve eeuw steeds welvarender werd, Amsterdam – Antwerpen 2018.
