Afgebeeld is een sierelement op de gevel van boerderij de IJzeren Mortier, het enige zichtbare overblijfsel van het Rampjaar, 1672, in Maartensdijk (zie onderaan deze bijdrage). Recent werd een vroege tekst over de aanwezigheid van de Fransen in Maartensdijk teruggevonden.
Deze tekst komt voor in het in 1688 in Amsterdam verschenen Vervolg van ’t Verwerd Europa [‘Het verwarde Europa’], een belangrijke bron voor de geschiedenis van het Rampjaar 1672 en de oorlog tussen de Republiek en Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen. In dit Vervolg leest men, hertaald uit zeventiende-eeuws Nederlands:
De bezetting die de Staten-Generaal legerden in het [in september 1673] door prins Willem III heroverde Naarden, begon nu ook zijn aanwezigheid aldaar te laten gelden. Een grote groep soldaten kwam een paar dagen [na de herovering van Naarden op 13 september 1673] in Maartensdijk en het scheelde maar weinig of ze hadden de hertog van Luxemburg gevangen genomen. Dat zou zonder twijfel gebeurd zijn, als de ‘vangers’ een paar dagen eerder waren gekomen, want de Fransen waren maar met weinig. Luxemburg had slechts een paar heren en officieren bij zich en hij werd bijtijds door zijn mensen gewaarschuwd. Men vertelde echter, dat hij zo geschrokken zou zijn, dat hij het nodig vond om zich op staande voet [om de spanning te verminderen]te laten aderlaten. Hij besloot daarna met zijn hele hofhouding naar Arnhem te gaan, waarheen zich ook 5.000 men Franse troepen heen begaven om daar een leger te vormen.
In 1955 schreef M. Raven in het Maandblad Oud-Utrecht (1955/11, p. 94):
De IJzeren Mortier te Maartensdijk heeft een gevelsteen waar men met enige moeite een vijzel uit kan halen, maar een merkwaardig muuranker lijkt een artillerist met twee laadstokken te verbeelden, zodat het mogelijk is dat de duivelse hertog van Luxemburg die in 1672 hier ijlings zijn hoofdkwartier moest opbreken, hier een vuurmond heeft achtergelaten.
Raven legt hier ten onrechte het accent op de betekenis ‘vijzel’ van het woord mortier en vergeet te vermelden, dat ‘mortier’ ook geschut kan betekenen. Dit laatste is ongetwijfeld de juiste betekenis op deze plaats. De verblijfplaats van de katholieke hertog van Luxemburg in Maartensdijk was naar alle waarschijnlijkheid het kasteel Toutenburg, het enige gebouw met hertogelijke grandeur in het dorp, gebouwd door de laatste katholieke aartsbisschop van Utrecht voor het begin van de Reformatie. Voor meer over het Rampjaar en de Franse bezetting klikke men DEZE LINK aan
AD
De bovengenoemde teksten werden aangetroffen bij het onderzoek van Anne Doedens voor een tweetal publicaties ter herdenking van het Rampjaar van 1672. Die zullen in 2022 verschijnen. Ook het Onlinemuseum De Bilt besteedt dan aandacht aan het Rampjaar in onze gemeente.
© Anne Doedens/onlinemuseumdebilt.nl