Inleiding
Welkom op de rondleiding over oude kaarten van de woonkernen De Bilt, Hollandsche Rading, Maartensdijk, Westbroek en Bilthoven. Op deze rondleiding laten we een grote verscheidenheid van kaarten zien met toelichting over hoe ze gemaakt en gebruikt werden. De meeste kaarten maken deel uit van de Historische atlas van de kernen van De Bilt, een collectie die Anne Doedens heeft samengesteld.
Kaarten over een klein gebied zoals de huidige gemeente De Bilt hebben een eigen karakter. De literatuur over cartografie besteedt veel aandacht aan wereldkaarten en zeekaarten. De bekendste kaarten uit de middeleeuwen zijn bijvoorbeeld de zogeheten T-O-kaarten, waarop de wereld is afgebeeld als een cirkel (O), die door water in de vorm van een T wordt verdeeld in drie werelddelen. Hierop werden De Bilt en Maartensdijk natuurlijk niet aangegeven omdat zij te onbetekenend waren. Uit lijsten van havens ontstonden de portolaankaarten, waarop alleen de kusten waren getekend. De Bilt speelde echter als zeehaven geen rol, al zullen we zien dat er later wel een plan bestond om het dorp door een kanaal met de zee te verbinden.
De oude kaarten van De Bilt zijn vaak speciaal gemaakt om iets te vertellen over een kleiner gebied. Sommige van die kaarten bestaan dan als enkele exemplaren en zijn met de hand van letters voorzien. Daarnaast komen de dorpen Westbroek, Maartensdijk, Achttienhoven en De Bilt en later ook Bilthoven en Hollandsche Rading voor op overzichtskaarten en atlassen.
We hebben het verhaal ingedeeld in vier periodes, die ieder een eigen inleiding krijgen. De tijd van de eerste kaarten over dit gebied omvat de late middeleeuwen en de zestiende eeuw tot omstreeks 1570. Toen stond de cartografie nog in haar kinderschoenen. In de periode daarna, de tijd van de klassieke kaarten, verschenen prachtige atlassen, maar ook veel eenvoudige kaarten van kleine onderdelen van het gebied. De tijd na 1800 is de ‘moderne’ periode. Daarin werd het land systematisch en uniform in kaart gebracht. Tenslotte besteden we aandacht aan de recente ontwikkelingen die begonnen in de tweede helft van de twintigste eeuw, toen satellieten en computers veel meer mogelijk maakten. Daar kunnen we niet echt meer spreken van ‘oude kaarten’.
De kaarten staan op chronologische volgorde. Bij iedere periode is een inleiding waarin iets wordt verteld over thema’s en technieken.
Dick Berents
Algemene literatuur:
Bagrow L., History of Cartography 1940 -2017, ed. R.A. Skeldton, London and New York 2017.
Brotton J,- Great maps, The world’s masterpieces explored and explained, New York 2014.
Edney M.H., Cartography The Ideal and Its History, Chicago 2019.
Hagers S., De Bilt in kaart gebracht, z. pl. 2012
Harley J.B. en D. Woodward (ed.), The history of cartography I: Cartography in Prehistoric Ancient and Medieval Europe, Chicago 1987.
